نگاهی به کتاب سفرنامه حاجی داوود
زیارت به روایت زائری از بمبئی
حاج داوود ناصر، به عشق زیارت امام رضا (ع)، جورِ سفری چند هزار کیلومتری را میکشد تا علاوه بر طعمِ شیرین زیارت حرم، سفرنامهای مستند گونه از شرقِ ایران را برای ما به یادگار بگذارد.
یادداشتهای حاجی داوود در این مسافرت با عنوان سفرنامه بمبئی به مشهد در همان سالها به زبان گجراتی چاپ میشود و در اختیار علاقهمندان قرار میگیرد.اما این سفرنامه جالب و در نوع خود کمنظیر چگونه به فارسی ترجمه میشود؟ ابوالحسن خواجه منفرد، مسئول خانه فرهنگ ایران در بمبئی در ملاقاتی با فرزند حاجی داوود که در آن زمان از افراد صاحبنام جامعه شیعیان بمبئی بوده است از ماجرای سفری آگاه میشود که راوی حال حاضر در آن زمان 12 سال بیشتر نداشته است.
ایده و پیشنهاد ترجمه این کتاب به زبان فارسی با استقبال فرزند حاجی داوود روبرو میشود و بهاینترتیب با ترجمه کتاب اصلی به زبان انگلیسی و سپس به زبان فارسی، یک سفرنامه با محتوایی جذاب به روایت یک زائر خارجی آماده نشر میشود.سفرنامه حاجی داوود شاید در نگاه اول ازلحاظ نام و قالب اثری مشابه سایر آثار منتشرشده دراینباره باشد. اما ویژگیهای منحصربهفرد این کتاب، آن را با سایر آثار مشابه، متمایز میکند.
نویسنده سفرنامه فردی مذهبی بوده که هدفی جز زیارت امام رضا علیهالسلام نداشته، زائری از شرق و هندوستان است، سفرنامهاش بهقصد تشویق همکیشان برای زیارت بوده و البته در نوشتن جایها و نامهای ایران کمترین اشتباه را داشته است. بهزعم سید حسین رئیس السادات، مترجم کتاب، این خصوصیات و البته چند نکته بارز دیگر که در مقدمه کتاب به آنها اشارهکرده است راز تفاوت و جذابیت سفرنامه حاجی داوود است.
سفرنامه حاجی داوود با فصل خروج از بمبئی آغاز میشود. زائر رضوی ما دقت خاصی در ذکر تاریخ و ساعت، آبوهوا و حتی نوع وسیله حرکت داشته و همه موارد را با جزییات تام و تمام در یادداشتهایش آورده است. قطار حاجی در ادامه مسیر از احمدآباد به گجرات و سپس به میر جاوه میرسد. ازاینجا به بعد سفر زمینی در خاک ایران با اتومبیل ادامه پیدا میکند و بالاخره حاجی به مشهد میرسد:
«الحمدالله، ساعت 4:30 بعدازظهر به مشهد مقدس رسیدیم. گنبد طلایی حرم مبارک از فاصله 5 تا 7 مایلی نمایان بود و با تابش خورشید شکوه بیشتری پیدا میکرد. همه ما این صحنه وصفنشدنی را دیدیم و به بارگاه حضرتش ادای احترام کردیم و درود فرستادیم.... باحالت تضرع وارد حرم مبارک شدیم. پروردگار پاک را سپاس میگوییم که عنایت او بدون هیچ زحمت و مشکلی مسافرت خود را از بمبئی شروع کردیم و پس از 9 روز و 20 ساعت، در دهمین روز به مشهد مقدس رسیدیم.»
قسمت جالب این کتاب از همین فصل آغاز میشود. توصیف حرم، آدابورسوم زیارت امام رضا علیهالسلام و مراسمات مذهبی به مناسبت شهادت امام هشتم که همزمان با حضور حاجی داوود برگزار میشود، سفرنامه را تبدیل به یک مستند تاریخی کرده است که خواننده را به نود سال پیش میبرد.
حاجی داوود از مراسم خطبهخوانی شهادت حضرت رضا علیهالسلام را چنین توصیف میکند: «... در روز وفات (شهادت) حضرت امام رضا علیهالسلام یعنی 29 صفر نیز شاهد برپایی مجلس سوگواری باابهتی بودیم. در شب بیست و نهم هزاران نفر در صحن عتیق گردآمده بودند ... خدام در دو صف روبروی هم دور تا دور صحن میایستند. در وسط آنها نیز یک صف میانی از خدام... هرکدام با شمعی روشن علاوه بر روشنایی صحن، شکوه و جلوه خاصی به مراسم میدهند ...»
مسافر هندی تبار، شهر مشهد را هم بهخوبی دیده و هر آنچه لازم بوده از این شهر دوستداشتنی برای همکیشان خود بیان کرده است. از بازار و اسباب حملونقل تا خوردوخوراک مشهدیها و حتی نرخ ارزاق و کالا به پول ایران و هندوستان.آنچه حاجی داوود از مشهد 1305 شمسی روایت میکند بهمثابه روایت شفاهی از جغرافیای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مشهد در آن زمان است:«... هلو در مشهد خیلی ارزان و خوشمزه است. یکدانه هلو بزرگتر از یک موسامی (میوهای شبیه لیموشیرین) است. این هلوها آن قدر نرم هستند که دردهان آب میشوند. بهترین نوع هلو، یک دوجین فقط دو ریال. این مقدار میوه را در بمبئی با پنج روپیه نمیتوان خرید...»
در ادامه با معرفی اماکن مهم مشهد، حضور ناگهانی رضاشاه در مشهد و بازگشت به هندوستان، بخشهای دیگری از سفرنامه حاجی داوود به مخاطب ارائه میشود. قلم و زبان کتاب هرچند به روایت مردی غریبه و خارجی است اما شیرینی و جذابیت خاصی دارد که خواننده را از مطالعه آن خسته نمیکند. پانویسها و توضیحات لازم در هر قسمت به قدرِ فایده توسط هر دو مترجم آورده شده است.
یکی از نکات جالب سفرنامه، جدولی است که مسافر هندی تهیهکرده و درواقع روزشمار مسافرت با قطار و اتومبیل از هندوستان به ایران است. جدولی که امروزه انواع اپلیکیشن های مسیریاب و برنامهریزی سفر جای آن را گرفته اما برای مسافرت در 90 سال پیش آنهم از بمبئی به مشهد بسیار کاربردی است.
کتاب سفرنامه حاجی داوود، زائری از بمبئی به مشهد را سید حسین رئیس السادات ترجمه و توسط انتشارات به نشر روانه بازار کتاب شده است.